Opracowanie idei Smart Villages Mazowsza – część 2

W ramach Zadania pt. „Opracowanie idei Smart Villages Mazowsza”, stanowiącego element projektu, zainicjowanego przez Samorząd Województwa Mazowieckiego, pn. „Wdrażane koncepcji Smart Villages w województwie mazowieckim”, wykonano szereg prac badawczych, w które byli zaangażowani Konsorcjanci

• Politechnika Warszawska (PW) – Koordynator;
• Instytut Geodezji i Kartografii (IGiK);
• Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa Państwowy Instytut Badawczy (IUNG);
• Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie (SGGW);
• Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej (IERIGŻ);
• Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego (UKSW);
• Sieć Badawcza Łukasiewicz – Instytut Lotnictwa (IL).

Przeprowadzone badania i analizy dotyczyły m.in.:

• ekonomicznych, społecznych i kulturowych uwarunkowań Smart Villages,
• modeli inteligentnego finansowania w rolnictwie i przetwórstwie spożywczym,
• rozwiązań dla krótkich łańcuchów dostaw,
• aktywności ekonomicznej ludności na obszarach wiejskich,
• obszarów, które mają utrudniony dostęp do podstawowych usług,
• możliwości wsparcia lokalnych inicjatyw,
• możliwości wdrożenia usług mobilnych,
• koncepcji, założeń technicznych i opisu funkcjonalności dla aplikacji szacującej wyniki ekonomiczne gospodarstwa,
• scenariuszy:
  • produkcji żywność/biomasa,
  • zagrożeń klimatycznych dla tego zadania w horyzoncie 2020-2100,
  • produkcji na gruntach nieużytkowanych,
  • produkcji na gruntach użytkowanych,
• rekomendacji w zakresie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich i gospodarstw rolnych,
• możliwości wykorzystania bezzałogowych statków powietrznych w Smart Villages,
• propozycji lokalizacji drzew obniżających wpływ wysokich temperatur,
• modeli wykorzystania technologii smart villages do ograniczenia skutków suszy.

Województwo mazowieckie posiada potencjał do rozwoju energetyki opartej na odnawialnych źródłach, takich jak wiatr, słońce, czy biomasa rolnicza. W granicach województwa istnieje już 11 biogazowni rolniczych, ale potencjał do rozwoju kolejnych jest bardzo duży. W zagłębiu sadowniczym jakim są okolice Grójca i Warki, duże znaczenie w produkcji „czystej energii” może mieć pelet drzewny z drewna pochodzącego z przycinki sadów. W województwie mazowieckim istnieje duży odsetek gruntów nieużytkowanych, w przeważającym stopniu grunty te są słabej jakości, a więc nie są atrakcyjne dla rolnictwa. Nieużytki mogą być potencjalnie atrakcyjne dla zlokalizowania na nich farm fotowoltaicznych, czy też farm wiatrowych. Energia wiatru i słońca jest uzależniona od pory dnia i warunków atmosferycznych i dlatego mogłaby stanowić uzupełnienie dla biogazowni, które mogą produkować energię niezależnie od pogody. Przeprowadzona analiza oceny potencjałów biomasy odpadowej
i ubocznej została dokonana na poziomie gmin. Województwo mazowieckie charakteryzuje się dużą zmiennością przestrzenną wielkości biomasy różnego pochodzenia, ale istnieje możliwość wskazania pojedynczych gmin lub skupisk gmin, które posiadają potencjalne surowce do wykorzystania tych zasobów biomasy na cele energetyczne. Żeby była możliwość wskazania konkretnych miejsc, w których można wyznaczyć np. lokalizację budowy biogazowni, centrów logistycznych dystrybucji biomasy potrzebne są bardziej szczegółowe dane na poziomie gospodarstwa. Powyższa analiza pokazała, że w województwie mazowieckim znajdują się potencjalne zasoby biomasy odpadowej i ubocznej, które mogą być wykorzystane w alternatywny sposób. Baza surowcowa do wykorzystania energetycznego jest bardzo zróżnicowana lokalnie.

Przeprowadzone badania i analizy potwierdziły możliwość zakładania upraw wieloletnich roślin przemysłowych na nieużytkowanych gruntach rolnych, a stwierdzona regionalizacja w województwie mazowieckim odpowiada rzeczywistej sytuacji występowania odłogów i nieużytków w przestrzeni rolniczej. W skali całego województwa potencjał produkcji, na gruntach nieużytkowanych, dla wierzby wynosi około 187 tys. ton, natomiast dla miskanta to około 332 tys. ton. W kontekście przywrócenia gruntów odłogowanych należy również podnieść problem, technicznego pozbycia się sukcesji naturalnej, którą w większości stanowią starsze drzewa. Ich wycinka wymaga odpowiednich pozwoleń oraz sporych nakładów finansowych. Pewnym rozwiązaniem w tym przypadku może być możliwość obniżenia kosztów poprzez sprzedaż pozyskanej z wycinki biomasy.

Dane satelitarne stanowią niezwykle cenne źródło informacji o stanie zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem azotu. Dostarczając ciągłej w czasie i przestrzeni serii danych, stają się źródłem informacji o ogólnym stanie powietrza w całym województwie. Pozamiejskie obszary województwa mazowieckiego nie są narażone na wysokie zanieczyszczeniem NO2. NO2 będąc gazem ściśle związanym z emisją samochodową i ogólnie z aktywnością w dużych skupiskach ludzkich, stanowi problem przede wszystkim dla mieszkańców Aglomeracji Warszawskiej. Wysokie poziomy zanieczyszczenia mogą pojawić się jednak w okolicznych powiatach, z racji napływu zanieczyszczeń z Warszawy. Jedynym punktem, generującym wysokie zanieczyszczenie poza miastami, jest elektrownia Kozienice. Poziomy zanieczyszczeń dwutlenkiem azotu, są niskie na obszarach pozamiejskich województwa mazowieckiego.

Z przeprowadzonych badań wynika, że na terenie m.st. Warszawy zlokalizowanych jest ponad 300 punktów sprzedaży żywności ekologicznej. Największa ich liczba znajduje się w dzielnicy Mokotów – 36 i na Pradze Południe – 34, a najmniejsza w Wesołej – 3 i Rembertowie – 4. W związku z powyższym tworzenie nowych punktów sprzedaży żywności nie znajduje uzasadnienia. Na terenie m.st. Warszawy jest wystarczająca ilość punktów sprzedaży żywności ekologicznej. Trzeba ponadto podkreślić, że żywność ekologiczna z uwagi na wyższą cenę jest dostępna dla konsumentów o wyższych od przeciętnych dochodów. Ta grupa konsumentów z reguły nabywa produkty spożywcze w sieciach super- i hipermarketów, a nie na stoiskach bazarowych, czy na targowiskach.

Opracowanie koncepcji ochrony gleby i wód, przedstawia działania na rzecz ograniczenia skutków suszy oraz innych niekorzystnych zjawisk pogodowych (nawalne deszcze i silne wiatry powodujące erozję), co jest szczególnie istotne w kontekście zachodzących zmian klimatu. Ochrona gleb oraz zachowanie ich funkcji plonotwórczych, to także istotny element związany z zapewnieniem bezpieczeństwa żywnościowego regionu oraz kraju. Wiadomo, że gleba to podstawa funkcjonowania rolnictwa, ale nie należy zapominać także, że coraz częściej tereny rolnicze przeznaczane są pod zabudowę mieszkaniową, przemysłową, czy też infrastrukturę drogową, kolejową. Pojawia się zatem pytanie, jak umożliwić w regionie rozwój przemysłowy, gospodarczy przy jednoczesnym zachowaniu terenów rolniczych i możliwości produkcji żywności i pasz wysokiej jakości. Być może przedstawione wyżej w dokumencie akty prawne oraz działania na rzecz ochronny gleb będą pomocne przy opracowywaniu kolejnych dokumentów strategicznych dla województwa mazowieckiego. Podkreślić należy jak istotne z punktu ochrony gleb jest odpowiednia diagnoza problemu, czy zagrożenia na podstawie badań laboratoryjnych. Dlatego kluczową sprawą wydaje się rozwijanie szczegółowych metod monitoringu, które charakteryzowałby aktualny stan gleb, czy wód.

Analizując liczne możliwości zastosowania dronów, najczęściej wymienia się przemysł obronny oraz branżę transportową, czyli te obszary, w których już stwierdza się zasadnicze zmiany (co unaoczniła wojna na Ukrainie) albo należy spodziewać się przekształcenia sposobu funkcjonowania, m.in. wobec powstających nowych regulacji prawnych i rozwiązań technicznych. Bezzałogowe statki powietrzne, z ich ogromnym potencjałem innowacyjnych zastosowań, mogą być wykorzystywane także w innych obszarach i gałęziach przemysłu. Rolnictwo jest jednym z najbardziej obiecujących sektorów implementacji rozwiązań bezzałogowych a rozległe tereny wiejskie z proporcjonalnie niskim poziomem zaludnienia już teraz stają się doskonałym obszarem wdrażania usług wykonywanych przy pomocy dronów. Należy dostrzegać szeroki zakres zastosowania tych urządzeń w innych dziedzinach, w których ich użycie na pierwszy rzut oka może wydawać się nieoczywiste, jak np. opryski pól albo dostarczanie sprzętu medycznego. Dla rozwoju obszarów wiejskich, co wykazano we wcześniejszych przykładach, drony niosą ogromne szanse na zautomatyzowanie wielu procesów, które jeszcze dekadę temu wydawały się niemożliwe do automatyzacji.

Zmiany klimatu o których mówi się coraz częściej dotykają już niemal wszystkich dziedzin gospodarki. Rolnictwo jako ten dział bezpośrednio zależny od warunków pogodowych, będzie tym, który te zmiany będzie odczuwał najdotkliwiej. Prowadzony obecnie monitoring suszy rolniczej pokazuje, że problem suszy istnieje, a jego wyniki mogą być pomocne dla rolników przy wyborze upraw w gospodarstwie. Niestety do tej pory nie ma i nie należy się spodziewać, że będzie jedno skuteczne rozwiązanie problemu suszy, która obecnie dotyka już wszystkie kraje. Problem suszy i zmian klimatycznych został dostrzeżony przez decydentów i znalazł odzwierciedlenie między innymi w zapisach Planu Strategicznego dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027. Wskazano tam szereg działań i praktyk mogących zmniejszyć negatywny wpływ działalności rolniczej na zmiany klimatu, a z drugiej strony poprzez system dopłat do inwestycji nawodnieniowych, małej retencji, czy utrzymanie zadrzewień śródpolnych i systemów rolno-leśnych. Regionalne zróżnicowanie częstości występowania suszy dla wybranych roślin jest wyraźną przesłanką do podejmowania działań mających ograniczać skutki suszy także na poziomie lokalnym województwa, powiatu czy gminy. Znajomość zróżnicowania warunków naturalnych: ukształtowania terenu, zróżnicowania pokrywy glebowej, czy też tradycji rolniczych na danym terenie pozwala na dopasowanie jak najlepszych rozwiązań mających na celu ograniczenie negatywnego wpływu warunków pogodowych na działalność rolniczą.

Robert Mroczkowski 

Dominika Radkiewicz

Departament Cyfryzacji, Geodezji i Kartografii

Urząd Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego w Warszawie