Komórki somatyczne u krów
Wśród najważniejszych elementów wpływających na zdrowotność mleka i produktów mleczarskich jest zdrowie krów. Pojawiające się często stany zapalne wymienia obniżają przydatność technologiczną mleka i stwarzają zagrożenie epidemiologiczne dla ludzi, zwiększając przy tym koszty produkcji i przetwarzanie takiego surowca. Przetwórcy i konsumenci stawiają więc producentom mleka coraz większe wymagania jakościowe.
W mleczarstwie poziom komórek somatycznych zawartych w mleku decyduje o określeniu jego klasy. W mleku klasy ekstra dopuszczalny ich poziom to 400 tysięcy w 1 mililitrze.
Czym są komórki somatyczne?
Komórki somatyczne to obumarłe komórki tkanki gruczołowej oraz żywe i obumarłe białe ciałka krwi, które w czasie udoju przechodzą do mleka. Właśnie ich liczba określa jakość surowca. Spełnienie wymogów odnośnie ich zawartości w mleku przysparza producentom najwięcej problemów. Występowanie nadmiernej ilości tych komórek powoduje stan zapalny wymienia - mastitis. Wpływa on niekorzystnie na jakość produktów wytwarzanych z mleka, gdyż zmniejsza się w nich zawartość tłuszczu i laktozy, niszczona jest kazeina (podstawowe białko niezbędne do produkcji serów), wzrasta zaś ilość wolnych kwasów tłuszczowych, co utrudnia przebieg dojrzewania serów, a zwiększona zawartość sodu i chloru nadaje mleku słonawy smak.
Od czego zależy ich liczba?
Liczba komórek somatycznych w mleku zależy nie tylko od stanu zdrowotnego wymienia, ale także od wielu ich czynników, takich jak: stadium laktacji, wiek zwierzęcia, wydajność mleka, pora roku, stres, żywienie i warunki higieniczne. Mleko z poszczególnych ćwiartek może mieć zróżnicowaną liczbę komórek somatycznych. Wynika to z aktywnej obrony strzyków przed bakteriami wnikającymi do kanałów strzykowych. Ich zawartość zmienia się podczas doju - pierwsze strugi mleka spływające z zatok strzyków zawierają najwięcej komórek, a najmniej jest ich w połowie doju. Podwyższenie fizjologiczne liczby komórek somatycznych występuje w późniejszym okresie laktacji.
Liczba komórek somatycznych w każdej kolejnej laktacji zwiększa się o kilka-, kilkanaście procent, ponieważ wraz z każdą laktacją rośnie ilość złuszczających się komórek nabłonka wymienia. Latem na ogół zwiększa się ich zawartość w mleku ze względu na wysoką temperaturę, podrażnienia wywołane ukąszeniami owadów oraz urazy wymion, do których dochodzi podczas wypasu. Często wzrost ich ilości zauważa się także bezpośrednio przed zasuszeniem, albo podczas rui, co wcale nie musi być związane z wystąpieniem jakiegokolwiek czynnika chorobotwórczego.
Jak możemy przeciwdziałać?
Bardzo ważnym czynnikiem determinującym jakość mleka jest utrzymanie czystości doju i obory. Krowom należy zapewnić czyste i komfortowe środowisko w oborze (dobrą wentylację, brak wilgoci i przeciągów oraz suche ciepłe i wygodne legowiska). Urządzenia udojowe trzeba utrzymywać w pełnej sprawności i czystości oraz doić krowy prawidłowo i higienicznie. Bezpośrednio po doju powinniśmy dezynfekować strzyki. Punktualność doju również wpływa na jakość mleka – jego nieregularne rozpoczynanie może doprowadzić do stanów zapalnych gruczołu mlekowego. Warto też pamiętać o stosowaniu przeddajania, czyli usunięcia kilku strug mleka z każdego strzyka przed rozpoczęciem właściwego dojenia.
Kolejnym istotnym czynnikiem wpływającym na ilość komórek somatycznych w mleku jest odpowiedni system żywienia. Ogromne znaczenie w profilaktyce zapalenia gruczołu mlekowego ma wybór odpowiedniej diety dla bydła. Przyczyną wzrostu ilości komórek somatycznych jest stosowanie przegrzanych i nadpsutych kiszonek i siana, zadawanie źle zbilansowanych pasz, radykalne zmiany sposobu żywienia, skarmianie mieszanek ubogich w mikro- i makroelementy, a także nie zapewnienie krowom stałego dostępu do świeżej i czystej wody.
***
Krów, które są chronicznie chore, nie warto leczyć i należy je wybrakować. Jest to skuteczna metoda ograniczania mastitis wywołanego przez zakaźne patogeny. Krowy takie są siewcami zakażeń w stadzie. Jednak takie postępowanie nie rozwiąże problemu, gdyż najważniejszym działaniem jest szeroko rozumiana profilaktyka. To zapobieganie a nie leczenie jest kluczem do skutecznego programu zwalczania komórek somatycznych.
Urszula Dąbkowska, Oddział Ostrołęka
Przyg. A.D.